Όπως όλη η Ανατολή, έτσι και η Σμύρνη επλήγη πολλές φορές κατά τους νεώτερους χρόνους από επιδημίες όπως η πανώλη, η χολέρα και η ευλογιά, με τα θύματα να ανέρχονται συχνά σε πολλές χιλιάδες.
Η πανώλη (το «μαύρο θανατικό») επισκέφθηκε την πόλη κατά τα έτη 1678, 1711, 1741, 1751, 1765, 1778, 1784, 1813, 1818, 1831, 1837 και 1838-39. Το 1813, στην πιο θανατηφόρα από τις επιδημίες αυτές, πέθαναν 45-50.000 από τους 100.000 κατοίκους, ενώ το 1837, σε πληθυσμό 130.000 προσβλήθηκαν 5.227 άτομα, από τα οποία κατέληξαν τα 4.831. Ελάχιστα κρούσματα εμφανίστηκαν και το καλοκαίρι του 1922. Τότε πάρθηκαν αυστηρά μέτρα και διατάχθηκε γενικός υποχρεωτικός εμβολιασμός, με αποτέλεσμα να κατασταλεί σύντομα η νόσος.
Η χολέρα ενέσκηψε κατά τα έτη 1831, 1848, 1854-1855, 1865, 1893, 1910-11 και 1913, και προσέβαλλε κυρίως άτομα άνω των 50 ετών. Στην επιδημία του 1831, την πρώτη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, σε πληθυσμό 80.000 κατοίκων σημειώθηκαν 17.000 κρούσματα, από τα οποία τα 7.000 θανατηφόρα, ενώ την ίδια χρονιά είχε προηγηθεί πανώλη. Στην επόμενη επίσκεψη της χολέρας, το 1848, υπήρξαν 2.129 θάνατοι σε ένα πληθυσμό 100.000 κατοίκων.
Για την ευλογιά δεν έχουμε πολλά στοιχεία πριν το 1841, όταν καταγράφεται για πρώτη φορά. Η νόσος, που παρά τον συστηματικό δαμαλισμό θέριζε, και κυρίως τα μικρά παιδιά, επέστρεψε το 1871, το 1888, το 1896, το 1903, το 1909 και το 1913, την τελευταία φορά παράλληλα με την επιδημία χολέρας.
Τέλος, στις αρχές του 1918, εν μέσω πολέμου, παρουσιάστηκε στη Σμύρνη επιδημία εξανθηματικού τύφου («ψειραρρώστια») με 20.000 κρούσματα, από τα οποία 2.000 θανατηφόρα.
Μόλις ξέσπαγε μια επιδημία, οι ασθενείς μεταφέρονταν σε ειδικά λοιμοκομεία («Μορτάκια») από τους «μόρτηδες», όσους δηλαδή είχαν επιζήσει από την ασθένεια και είχαν αποκτήσει ανοσία. Τέτοια λοιμοκομεία, ένα ή περισσότερα για κάθε εθνική κοινότητα, άρχισαν να ανεγείρονται στα όρια της πόλης από το 1840 και μετά. Οι νεκροί απολυμαίνονταν σε μεγάλους λάκκους με ασβέστη προτού ταφούν στα νεκροταφεία.
Οι υπόλοιποι κάτοικοι της Σμύρνης κλείνονταν στα σπίτια τους ή έσπευδαν να εγκαταλείψουν την πόλη, καταφεύγοντας στα γύρω βουνά και στα προάστια, στην είσοδο των οποίων «καπνίζονταν» από τους ντόπιους, ή ραντίζονταν με φαινόλη. Από τη φυγή δεν εξαιρούνταν ούτε οι ζητιάνοι: στην επιδημία χολέρας του 1855 αποχώρησαν όλοι ανεξαιρέτως, επιστρέφοντας στους τόπους καταγωγής τους, πράγμα που ο σμυρναϊκός τύπος υποδέχτηκε με ανακούφιση. Οι ελάχιστοι κάτοικοι που κυκλοφορούσαν στους δρόμους κρατούσαν πελώριες μαγκούρες για να μην τους πλησιάζει κανείς.
Συνοικίες με μεγάλη εξάπλωση της επιδημίας απομονώνονταν με σχοινιά, και παλιές οικίες όπου είχαν πεθάνει άρρωστοι κατεδαφίζονταν ή πυρπολούνταν. Σχολεία, καφενεία και ταβέρνες έκλειναν, σε αντίθεση με τους ναούς, όπου στις δεήσεις και στις λιτανείες συνέρρεε πλήθος κόσμου. Όσον αφορά τα τρόφιμα, τα λαχανικά, ιδίως αγγούρια και μαρούλια, απαγορεύονταν και κατάσχονταν, τα δε υπόλοιπα τρόφιμα και τα διάφορα αντικείμενα, ειδικά τα νομίσματα, βαπτίζονταν σε ξίδι για απολύμανση.
Με την πρόοδο της επιστήμης και την καθιέρωση της προσωπικής υγιεινής τον τελευταίο αιώνα, είχαμε σχεδόν ξεχάσει ότι παλαιότερα οι άνθρωποι βίωναν τέτοιες καταστάσεις. Ήρθε όμως ο κορωνοϊός για να μας τις ξαναθυμίσει…
Εδώ η μετάφραση στα τουρκικά από την Ayşen Tekşen.
Πηγή: Χ. Σολομωνίδης, Η Ιατρική στη Σμύρνη.
Στη φωτογραφία: Φαρμακείο της Σμύρνης.

Lock-down –αλλά και delivery!– υπήρχαν και στο παρελθόν. Να πώς αντιμετωπίστηκε το 1919 από τις τότε Ελληνικές Αρχές της Σμύρνης μία περίπτωση θανάτου με πιθανή αιτιολογία την πανούκλα. Εξιστορεί πολλά χρόνια αργότερα ο επτάχρονος τότε Peter Polycarp Galdies, ο γιος του θανόντος:
«Αμέσως μόλις έφτασε το πιστοποιητικό θανάτου στα χέρια των αρχών για να εκδοθεί η άδεια ταφής, ήρθε στο σπίτι μας ένας υγειονομικός υπάλληλος μαζί με κατάλληλο προσωπικό και εξοπλισμό απολύμανσης. Ανέλαβαν οι ίδιοι την ταφή, και όλοι εμείς στο σπίτι εμβολιαστήκαμε. Θυμάμαι ότι τρόμαξα τόσο πολύ που προσπάθησα να κρυφτώ πίσω από μια μεγάλη σκούπα στην κουζίνα, χωρίς όμως επιτυχία γιατί με ανακάλυψαν και με εμβολίασαν, όπως και όλους τους υπόλοιπους.
Διέταξαν να συγκεντρωθεί όλη η οικογένεια στο μπροστινό σαλόνι, και μας είπαν ότι θα κοιμόμασταν εκεί. Έκλεισαν ερμητικά και σφράγισαν όλα τα κουφώματα και τα τζάμια των παραθύρων με χαρτιά και κόλλα, και το ίδιο έκαναν και με την πόρτα που οδηγούσε από το καθιστικό στο υπνοδωμάτιο. Άδειασαν τελείως την κάμαρα που πέθανε ο πατέρας μου, στρώματα, μαξιλάρια, κουβέρτες, κουρτίνες κ.λπ., αφήνοντας στη θέση του μόνο το γυμνό κρεβάτι, που ήταν σιδερένιο. Κλείδωσαν την πόρτα που οδηγούσε στο χολ και το παράθυρο που έβλεπε στην είσοδο και τα κάλυψαν με εφημερίδες, κολλώντας ξανά χαρτιά γύρω απ’ την πόρτα και τα κουφώματα. Μόλις τελείωσαν μ’ αυτά τοποθέτησαν ένα τεράστιο μαγκάλι στο κέντρο του δωματίου, έριξαν μεγάλη ποσότητα θειάφι πάνω στα κάρβουνα και, μόλις ξεκίνησαν οι αναθυμιάσεις, έκλεισαν την πόρτα του καθιστικού και ακολούθησε η ίδια διαδικασία σφραγίσματος στην εξωτερική του πλευρά, απομονώνοντας έτσι τελείως το δωμάτιο.
Έπειτα απολύμαναν και ψέκασαν όλο το σπίτι και μας διέταξαν να μη βγούμε έξω απ’ αυτό για σαράντα μέρες. Φαγητό θα μας προμήθευαν οι αρχές από ένα εστιατόριο. Έξω απ’ την πόρτα μας στήθηκε ένας φρουρός, με αυστηρές εντολές να μην επιτρέπει σε κανέναν να μπαίνει ή να βγαίνει απ’ το σπίτι. Κανονίσαμε να φροντίζουν οι συγγενείς τα ζώα σ’ ένα άδειο οικόπεδο δίπλα στο σπίτι: ένας θα τάιζε την κατσίκα κι ένας άλλος θα πρόσεχε τα κουνέλια κα τις κότες.
Οι πρώτες μέρες του εγκλεισμού ήταν ιδιαίτερα πικρές και οδυνηρές. Δεν σταματήσαμε να κλαίμε για την τεράστια απώλεια του πατέρα μας και για το αβέβαιο μέλλον της οικογένειάς μας. Οι υγειονομικές αρχές πάντως ήταν πολύ καλές και γενναιόδωρες. Μας έδωσαν μάλιστα την άδεια να παραγγέλνουμε κάθε μέρα ό,τι φαγητό θέλαμε, χωρίς περιορισμό κόστους ή ποσότητας. Οι μεγαλύτερες αδελφές μου εκμεταλλεύτηκαν τον χρόνο κυρίως διαβάζοντας και μελετώντας σχολικά βιβλία για να είναι εντάξει με τα μαθήματά τους αργότερα, ενώ εγώ και η μικρότερη αδελφή μου περνούσαμε τον χρόνο μας παίζοντας με τις κούκλες της.»